Türkiye’de psikanaliz gelişim süreci giderek hızlanan ancak halen gelişmekte olan bir alan. Türkiye’de psikanaliz literatürü çoğunlukla çevirilerle beslenen ve bir yandan da kendi yazarlarını yaratma uğraşı içinde. Sigmund Freud’un kurduğu ve Freudcu geleneği sürdüren Uluslararası Psikanaliz Birliği’ne (IPA – International Psychoanalytic Association) bağlı iki resmi dernek bulunmakta: İstanbul Psikanaliz Derneği (İPD) ve İstanbul Psikanaliz Eğitim, Araştırma ve Geliştirme Derneği (Psike İstanbul). İstanbul Psikanaliz Derneği’nin psikanaliz üzerine yayınları Bağlam Yayıncılık tarafından ve Psike İstanbul’un yayınları ise çoğunlukla Bilgi Üniversitesi Yayınları tarafından basılmaktadır.

İstanbul Psikanaliz Derneği’nin Psikanalist Ayça Gürdal Küey tarafından düzenlenen Düş/Düşün serisi hem çeviri eserlere hem de Türkiye’den psikanalistlerin eserlerine yer vermekte, Psikanaliz Yazıları 2000’den başlayarak her ilkbahar ve sonbaharda yayınlanan Türkiye’nin psikanaliz alanındaki ilk süreli yayını. Çoğunlukla Türkiye’den psikanalistlerin ve psikanalist adaylarının yazılarına, makalelerine ve çeviri metinlere yer veriliyor. Psikanaliz Buluşmaları serisi ise 2004’ten itibaren İstanbul Psikanaliz Buluşmaları’nda sunulan metinlere yer veriyor.

https://bilgiyay.com/kitap/psikoz-uluslararasi-psikanaliz-yilligi-2019/Psike İstanbul Derneği’nin yayınları Psikanaliz Kitaplığı, Psikanaliz Yıllıkları ve yeni bir seri olan Psikanalizin Dili dergisi olarak üç grupta incelenebilir. Psikanaliz Kitaplığı çeviri metinlerden ve konferans metinlerinin derlemelerinden oluşan kitapları içeriyor: Salman Akhtar’ın “Acının Kaynakları” ve Thomas Ogden’in “Şu Psikanaliz Sanatı” kitaplarının Türkçe’ye çevirileri gibi. 2009’dan itibaren her yıl yayınlanan Psikanaliz Yıllıkları ise Uluslararası Psikanaliz Dergisi’nin yıl boyunca İngilizce yayınlanan makalelerinden belirli bir konu belirlenerek yapılan seçkinin Türkçe’ye çevirisinden oluşuyor: 2016’da “Ölüm Dürtüsü”, 2017’de “Yıkım, Yeniden Yaratım ve Cinsellikler”, 2019’da “Psikoz” konulu yıllıklar gibi. Psikanalizin Dili Dergisi, Psikanalist Özden Terbaş editörlüğünde Türkiye’deki ilk elektronik psikanaliz dergisidir ve blog formatında hazırlanmıştır. 2018’de çıkan ilk sayısı “Eros//X Thanatos” ve 2019’daki ikinci sayısı ise “Günümüzün Narsisizmi”dir.

2020 Ekim’de çıkan üçüncü son sayı ise “Çift ve Üçüncü” şu şekilde sunuluyor:

“Oidipus durumu çocuğu üçüncüyle karşılaşmaya sevk eder ve üçüncülük işlevi bireyin ruhsallığında kurucu ve örgütleyici bir rol üstlenir… ‘Çift Nesnesi’ isimli çalışmasında René Roussillon, üçüncülük işleviyle karşılaşmanın bir sonucu olarak Oidipal krizin biçimleri ve esasları üzerinde duruyor;.. çiftin varlığında yalnız olma deneyimi yaşayan çocuğun bir yandan çiftle ilişkisini sürdürürken bir yandan da çiftten dışlanma deneyimi yaşamasının önemini irdeliyor.”

Türkiye’de Psikanaliz Yazarları

Türkiye’de kendi orijinal eserleri yayınlanmış bazı psikanalistlerin kitaplarının tanıtımına bu başlıkta yer vereceğim.

Psikanaliz Yazıları 1: Psikanalitik Denemeler

Psikanalitik Denemeler kitabı, Psikanalist Talat Parman’ın 2001 ve 2004 arasındaki konuşmalarının ve yazılarının derlemesidir, bu denemeler anlamlı bir bütün oluşturacak şekilde seçilmişlerdir. Psikanalist Talat Parman, İstanbul Psikanaliz Derneği kurucu ve üyesi, aynı zamanda İstanbul Üniversitesi’nde psikiyatri doçentidir.

Psikanalitik Denemeler, psikanalitik literatürün en temel kavramlarına ve konularına değinmektedirler: Ergenlik, aile, aşk, tekinsizlik, gölge, kadın-erkek ilişkileri, cinsellik, psikanaliz… Türkçe’de kullanılan deyimlere, argo sözlere esprili göndermeler vardır. Örneğin Parman, “anam avradım olsun” deyimi ile Oedipus karmaşasını Freud’dan önce tespit ettiğimizi ancak kuramın oluşumunu Freud’a kaptırdığımızı belirtir. Anneye duyulan çocuksu aşkı kuramlaştırmada geç kalmış olsak da ‘enişte-baldız’ ikilisi arasındaki ilgiyi kaçırmamamız gerektiğini, “baldız baldan tatlıdır” gibi deyimlerimizle kültürümüze yerleşen durumun Freud’un baldızı Minna’ya değinmemek adına onun bile alanı dışında kaldığını vurgulamıştır.

2: Ruhsallığın Merkezine Seyahat

Ruhsallığın Merkezine Seyahat kitabı Psikanalist Türkay Demir’in çeşitli psikanalitik denemelerini içeriyor. Akıcı bir yazım tarzı ile yazılmış, bir oturuşta ilgiyle okunacak bir kitap. Çağrışımlarını takip ederek bir konu hakkında yazarak düşünme, sorular sorma, cevaplar arama uğraşı içinde. Cevaplar arama uğraşına psikanalitik kuramcıların ve onların teorilerinin katkıları yanında çağrışımların yolculuğunda anıları, fantezileri ve hayalleri eşlik ediyor.

Edebi yanı kuvvetli bir psikanalitik yazım denemesi olan “Ruhsallığın Merkezine Seyahat”in ilk denemesi, bir öteki olarak Psikanalist Türkay Demir’in kendisiyle karşılaması üzerine. Belki de zamanında kendi psikanalistiyle çıktığı ruhsallığına, iç dünyasına yolculuğu, şimdi, kendi kitabında, bir psikanalist olarak kendisiyle yeniden düşlemekte, geçmişine, geleceğine ve bugününe yani ruhsallığının merkezine bir seyahat gerçekleştirmekte.

3: Kadınlığın Uzun ve Dolambaçlı Yolu

Psikanalist Elda Abrevaya’nın kaleme aldığı ‘Kadınlığın Uzun ve Dolambaçlı Yolu’, kadınlara ve kadınlarla çalışan ruh sağlığı uzmanlarına şiddetle tavsiye edilebilecek türden oldukça titizlikle hazırlanmış, önemli bağlantıların, teorik açıklamaların ve dikkat çekici vaka örneklerinin yer aldığı bir kitap. Bu kitapta bir kız çocuğunun doğumundan itibaren kadınlığının oluşumunda etkili olan dönemeçleri tek tek inceleme fırsatı bulabiliriz. Psikanalist Elda Abrevaya, kadınlığı uzun ve dolambaçlı bir yol olarak tanımlamıştır, çünkü kadınlık içinde çocukluğu, ergenliği, yetişkinliği, hamileliği, anneliği, bazen kısırlığı, cinsel uyarımları, bazen cinsel çatışmaları ve ketlenmeleri, menopozu, kadınsılığı ve erkeksiliği barındıran bir yolculuktur.

Bir kız çocuğu dünyaya geldiğinde, anne ve babası onu aşkla karşılar ve ona özel bebek hazretlerinin yerini verir. Annenin kızına nasıl baktığı, babanın kızına nasıl baktığı kız çocuğunun kadınsılığının oluşumunda etkilidir. Hatta annenin babaya nasıl baktığı, babayı arzulayıp arzulamadığı, babaya babalık işlevi olan söz ve yasayı temsil eden simgesel bir konum verip vermediği, anne ve babanın ailesindeki diğer kadınların konumları; kız çocuğunun kızlığının kabulünde ve kadınsılığının oluşumunda etkilidir.

Kız çocuğu sadece kadınsılığı değil, annenin arzu nesnesi olan babayla özdeşleşerek erkeksiliği de içselleştirir. Erkeksilik içselleştirildiği halde kız çocuk baba gibi bir erkek olmaz. Erkeksilik maskelenir ve kadın bir aldatmaca olarak kadınsılığını ortaya koyar. Maskenin ötesinde kız çocuk, kendisini keşfetme ve oluşturma serüveninde yalnızdır.

4: Rüyalardan Gerçekliğe: Psikanaliz ve Sanat

Psikanalist Özden Terbaş “Rüyalardan Gerçekliğe: Psikanaliz ve Sanat” kitabında bazı temel psikanalitik kavramları ele alır: Aktarım ve karşı aktarım, savunma mekanizmaları, kayıp ve yas, depresyon ve melankoli, Melanie Klein’ın paranoid-şizoid ve depresif pozisyonu, Bion’un kapsanan ve kapsayanı, direnç, suçluluk ve utanç, travma… Analitik okumalara yeni başlayanlar için bu kavramların detaylı açıklanması iyi bir yol haritası oluşturur. Elbette bu kitabı analitik kavramların ele alınması olarak düşünmek, kitabı basite indirgemek ve yaratıcı kısımlarını es geçmek olur.

Aktarım ve karşı aktarım ilişkisini karşılıklı doğasından dolayı akordeona benzeten yaratıcı yaklaşım, film ve romanların ilgi çekici bir değerlendirmesiyle devam etmektedir. Kitapta birçok sanat ürününe yer verilmiştir: Kafka’nın Davası, Haneke’nin Piyanist’i, Kim Ki-duk’un İlkbahar, Yaz, Sonbahar, Kış… ve İlkbahar’ı, David Cronenberg’in Ölü İkizler’i… Ayrıca, her bölümü temsilen görsel olarak oldukça dikkat çekici resim ve heykeller kullanılmıştır.

Psikanalist Özden Terbaş, psikanalize başlayan hastanın hakikate ulaşmak istediğini belirtmiştir. Analizde hakikat, hastanın bir ötekini gerçekçi bir şekilde değerlendirirken, kendisini de gerçek bir kişi gibi hissedebilmesidir.

---

---